Nguyễn Minh Tuấn
Nguồn: Chuyên mục Góc nhìn,
Vnexpress, đăng ngày 8/5/2014,
Lập pháp là
chức năng vốn có của Quốc hội. Thế nhưng ở Việt Nam việc ban hành văn
bản quy phạm pháp luật lại do rất nhiều cơ quan thực hiện.
Tính riêng trong năm 2013, các cơ quan nhà nước ở trung ương đã ban
hành một Hiến pháp sửa đổi, 17 luật, 22 nghị quyết của Quốc hội; 3 pháp
lệnh, 8 nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội; 215 nghị định của
Chính phủ; 703 thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ; 106
thông tư liên tịch. Như vậy, tính sơ bộ trong một năm các văn
bản được ban hành đã vượt con số 1.000 văn bản, chưa kể lệnh, quyết định
của Chủ tịch nước, quyết định của Thủ tướng, nghị quyết của Hội đồng
Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao…
Thực trạng đó khiến tôi trăn trở với câu hỏi:“Quyền lập pháp”
của Quốc hội hiện nay có còn là lập pháp nguyên gốc không? Một năm chỉ
có 365 ngày, người dân sao có thể tìm, đọc và hiểu được hết một “rừng
luật” phức tạp, rắc rối như vậy? Làm thế nào để khắc phục tình trạng này
trước đòi hỏi Quốc hội ngày càng phải chuyên nghiệp hơn, phải giải
quyết nhiều hơn những “đơn đặt hàng” từ cuộc sống?
Quốc hội nắm quyền lập pháp, nhưng thực tế phần lớn các dự thảo luật là
do Chính phủ và các Bộ ngành soạn thảo, đệ trình. Không những thế, ngay
cả sau khi luật có hiệu lực thi hành rồi vẫn cần phải có rất nhiều văn
bản hướng dẫn thi hành mới có thể đi vào cuộc sống. Xuất phát từ việc
quá coi trọng “lập pháp ủy quyền” như vậy nên ở Việt Nam quyền lập pháp
vốn thuộc về Quốc hội, nhưng hóa ra trên thực tế đã chuyển một phần lớn
sang Chính phủ và các Bộ ngành, vì “hồn cốt của luật” nằm ở các dự luật
và văn bản hướng dẫn thi hành.
Luật được ban hành có hiệu lực rồi, nhưng thường chưa thể thi hành được
ngay mà vẫn phải chờ văn bản hướng dẫn. Điều đó nảy sinh cách hiểu
những văn bản hướng dẫn thi hành luật hóa ra “quan trọng hơn cả luật”.
Như vậy trật tự, nguyên tắc và giá trị vốn có của hệ thống pháp luật sẽ
bị đảo lộn, tạo điều kiện nảy sinh sự tùy tiện trong giải thích và thực
thi luật pháp của các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền.
Do có quá nhiều văn bản hướng dẫn thi hành, nên không tránh khỏi tình
trạng nội dung và tinh thần của luật bị biến dạng, biến tướng hoặc không
thân thiện với đối tượng được điều chỉnh, tạo tiền lệ dễ cho việc quản
lý, nhưng lại khó cho người dân khi thực hiện. Ủy quyền cho Chính phủ
ban hành văn bản hướng dẫn, nhưng đáng tiếc chúng ta chưa có cơ chế xác
định rõ nội dung, mục đích và phạm vi ủy quyền, hình thức giám sát của
Quốc hội đối với việc thực hiện nghĩa vụ ban hành qui phạm được uỷ quyền
ra sao.
Quyền lập quy phải dần bị cương tỏa và đặt dưới sự giám sát chặt chẽ để
bảo vệ dân quyền. Các đạo luật cần chứa đựng những quy phạm ngắn gọn,
dễ hiểu, dễ nhớ, dễ vận dụng và có hiệu lực lâu dài. Quốc hội cần ban
hành nhiều đạo luật nhỏ, cụ thể, chi tiết và có thể thi hành được ngay
sau khi có hiệu lực. Việc làm này sẽ cắt giảm việc ủy quyền lập pháp ban
hành văn bản hướng dẫn.
Muốn hạn chế lập pháp ủy quyền, tôi cho rằng cần phải có một quy phạm
quy định rõ tinh thần “nếu không có ủy quyền của Quốc hội ngay trong
chính văn bản Luật thì cũng không đặt ra vấn đề cần có văn bản hướng dẫn
thi hành, một đạo luật có hiệu lực, có thể thi hành được ngay”. Quy
phạm đó có thể là: “Trong từng đạo luật, Quốc hội sẽ quyết định nội
dung, phạm vi ủy quyền cho Chính phủ, một Bộ hoặc chính quyền địa phương
ban hành văn bản hướng dẫn”.
Quy định như vậy sẽ minh thị rõ Chính phủ, một Bộ ngành hoặc chính
quyền địa phương không đương nhiên có quyền hướng dẫn, mà quyền đó có
được trên cơ sở trao quyền của Quốc hội, và chỉ có Quốc hội mới có quyền
lập pháp nguyên thủy. Như vậy sẽ hạn chế được tình trạng có quá nhiều
văn bản hướng dẫn thi hành như hiện nay, hạn chế tình trạng phân tán,
chồng chéo, trùng lặp và mâu thuẫn, không rõ ràng giữa các văn bản hướng
dẫn liên quan đến một vấn đề.
Hiện nay Đại biểu Quốc hội kiêm nhiệm vẫn chiếm số lượng lớn. Những đại
biểu này ngoài việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu thì họ còn phải thực
hiện các công việc theo chức trách nơi mình công tác, không có nhiều
thời gian chuyên tâm vào hoạt động lập pháp.
Để hoạt động lập pháp của Quốc hội được tăng cường, cần gia tăng số
lượng Đại biểu chuyên nghiệp của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc
hội. Đại biểu Quốc hội chuyên nghiệp trước tiên phải là người dành
nhiều thời gian, tâm huyết cho hoạt động của Quốc hội. Họ sẽ có điều
kiện tốt hơn để phản biện các dự luật, cản trở những dự luật có thể gây
phương hại cho lợi ích của cử tri đã bầu ra mình. Đại biểu chuyên nghiệp
ở Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội phải là những người không
kiêm nhiệm, thạo nghề (thạo giao tiếp, thuyết phục, thương lượng, nắm
vững các quy trình và thủ tục làm việc của Quốc hội...) và có điều kiện
làm việc chuyên nghiệp (thu nhập cao, bộ máy giúp việc chuyên nghiệp, có
nhiều đặc quyền của Đại biểu Quốc hội...).
Lâu nay nhiều người vẫn nghĩ cứ làm ra luật, rồi áp dụng là sẽ có “nhà nước pháp quyền”. Tôi không nghĩ đơn giản như vậy.
Luật pháp là do con người làm ra. Con người không hoàn thiện thì pháp
luật - sản phẩm của con người - cũng có thể không hoàn thiện. Không
thiếu những văn bản luật không khả thi, không công bằng, không khách
quan, xâm phạm những quyền tự nhiên của con người. Việc nhất nhất tuân
thủ hoặc lợi dụng sơ hở của những văn bản này để trục lợi có thể đi
ngược lại tinh thần pháp luật. Bỏ tù 10 năm oan uổng là “đúng quy
trình”, tiêm chết người cũng “đúng quy trình”, rồi không công bố dịch
sởi khi đã có hàng trăm trẻ tử vong cũng vẫn “đúng quy trình”. Vậy những
cái “đúng quy trình” đó có thể tạo nên một nhà nước pháp quyền hay
không?
Tôi nghĩ “thượng tôn tinh thần pháp luật” là thượng tôn cái đúng, cái
nhân văn, sự công bằng, và các quy trình chuẩn tắc của pháp luật, thượng
tôn tinh thần không ai đứng ở trên pháp luật và cũng không ai không
được pháp luật bảo vệ. Tinh thần ấy cao hơn cả những đạo luật do con
người làm ra. Quốc hội có nhiệm vụ rất quan trọng là ngăn chặn, không
thông qua những đạo luật không phù hợp với “tinh thần pháp luật”, xâm
phạm đến những quyền tự nhiên của con người. Chỉ có một Quốc hội lập
pháp chuyên nghiệp mới có thể làm được những việc khó khăn như vậy.
------------------
Ý KIẾN BẠN ĐỌC